Damjan Jugović: Švajcarska

Kada se u slobodno vrijeme zapitate šta vas to asocira na pojam Švajcarska, da li ste ikada dobili neku negativnu konotaciju? Teško. Kontinentalna država u Centralnoj Evropi, u mnogo čemu statusno neutralna, sa visokim životnim standardom, niskom stopom nezaposlenosti, razvijenim ski turizmom, bankarskim sistemom i šampion u recikliranju. U pozadini tog uspjeha stoji mnogo faktora, a među njima građanska odgovornost i visok nivo demokratske osvješćenosti. Šta je to što čini Švajcarsku uspješnom?

Politički sistem

Kada biste ušli u detaljniju analizu političkog sistema Švajcarske, mogli biste doći do zaključka da je vrlo komplikovan, isprepleten dijeljenjem nadležnosti i subordinacijom vlasti, međutim, u praksi, švajcarska demokratija „živi“ na vrlo uspješan način, koji omogućava svim njenim građanima podjednako uživanje prava i sloboda, mogućnost učešća u procesima odlučivanja, što rezultuje političkim uspjehom i visokim nivoom tolerancije i međusobnog razumijevanja u društvu.

Švajcarska je država sa federalnim uređenjem podijeljena na tri nivoa upravljanja:

–          federalni;

–          kantonalni (26 kantona);

–          opštinski – lokalni (oko 2 500 lokalnih zajednica).

Sve od 1848. godine, kada je osnovana švajcarska konfederacija i donesen Ustav, datira današnje uređenje vlasti, bazirano na decentralizaciji moći, koja moć odlučivanja spušta na najniži mogući nivo, u lokalne zajednice, odnosno u ruke građana. Zvanično ime vuče latinsko porijeklo i zove se „Confoederatio Helvetica“. Ustav je formiran nakon odluke kantona da udruže snage i formiraju jednu, jedinstvenu državu. Samo godinu dana prije donošenja ustava, u Švajcarskoj je bio građanski rat, poznat kao Sonderbundskrieg. Mirna koegzistencija je uspostavljena nakon formiranja visoko decentralizovane, federalne političke strukture države.

Ono što takođe Švajcarsku čini drugačijom od ostalih jeste i njena neutralnost, koja datira još od 1815. godine. Od tada pa do danas, Švajcarska je članica samo nekoliko međunarodnih organizacija, a kao primjer njene opredjeljenosti za suverenitet jeste i činjenica da je Švajcarska tek 2002. godine postala član Ujedinjenih Nacija, i to na osnovu volje naroda, što je čini jedinom zemljom na svijetu u kojoj se narod izjašnjavao o članstvu u UN-u.

Vlast u Švajcarskoj je na federalnom nivou podijeljena na:

–          zakonodavnu, koja je podijeljena na dva doma – Državni savjet (Donji dom, broji 200 članova), i – Savjet kantona (Gornji dom, 2 člana po kantonu nezavisno od veličine kantona, broji 46 članova, odnosno po 2 delegata  iz 20 kantona, i po 1 delegat iz 6 polu-kantona);

–          izvršnu, Federalni Savjet (Vlada), koja je ujedno i kolektivni šef švajcarske države, koji broji 7 ministara iz različitih političkih partija;

–          sudsku, koju obuhvata Savezni sud te prvostepeni sudovi: Savezni krivični sud, Savezni administrativni sud i Savezni sud za patente.

KARTA ŠVAJCARSKE PODIJELJENA NA KANTONE

Kantoni i opštine su visoko autonomni. Svaki kanton posjeduje vlastiti ustav, zakone, parlament i sudove. I kantoni i opštine su odgovorne za kreiranje određenih politika. Npr. kantoni su sa opštinama sunadležni za obrazovanje i policiju, dok su u nadležnosti opština institucije za javno dobro.

Ova decentralizovana podjela ima za cilj rješavanje problema na najnižem mogućem nivou, kako bi osigurali da švajcarska konfederacija i vlada ostanu što bliži narodu. 

Kantonalna i regionalna solidarnost

U poređenju sa američkom verzijom federalizma, u švajcarskom federalizmu postoji manje prostora za takmičenje među državama (kantonima). Međutim, postoji određen nivo takmičenja, npr. u porezima. Švajcarski sistem ohrabruje solidarnost između kantona i regiona. Fiskalni transferi iz bogatijih u siromašnije regione pomažu da se smanje razlike u prihodima.

Neposredna demokratija

Nijedna druga zemlja na svijetu nema inkluzivno-politički sistem kao Švajcarska. Svaki švajcarski građanin, bez obzira na jezik, etničko porijeklo, ima pravo da učestvuje u političkom procesu.  Vrlo je vjerovatno da je baš zbog ovog principa univerzalne građanske participacije učinio to da je danas Švajcarska stabilna i uspješna država. Kao rezultat toga, danas se povećava interes javnosti u funkcionisanju vlasti u Švajcarskoj.

Svi švajcarski građani iznad 18 godina imaju pravo glasa, izuzev kantona Glarus gdje su 2008. godine, snizili glasačko pravo na 16 godina. Glasanje se sprovodi od 1848. godine, osnivanjem federalne države. Žene su morale da čekaju do 1971. godine da bi dobile pravo glasa, a sve do 1991. godine, pravo glasa su imali samo oni koji su navršili 20 godina starosti.

Instrumenti švajcarske neposredne demokratije 

–          Građanske inicijative daju pravo građanima da predlože amandman ili dodatak na ustav. Da bi se takvo što uvažilo neophodno je 100 000 potpisa građana koji su kvalifikovani da glasaju, a ti potpisi se moraju sakupiti u roku od 18 mjeseci.

–          Opcioni Referendum (plebiscit) daje pravo građanima da bilo koji zakon odobren od strane parlamenta bude stavljen na glasanje. Za tu inicijativu je neophodno 50,000 potpisa u roku od 100 dana. Kada se sakupi dovoljan broj glasova, novi zakon se stavlja na referendum.

–          Obavezujući referendum: svi ustavni amandmani odobreni od strane parlamenta moraju biti izglasani od strane državljana. Primjer takvog amandmana je članstvo Švajcarske u međunarodnim organizacijama, poput Ujedinjenih Nacija ili Evropske unije.

„Svjetski šampion u recikliranju“

Švajcarska posvećuje dosta važnosti reciklaži. Građani su podstaknuti da recikliraju što više, jer u mnogim kantonima, ostvaruju popust na poreze, u zavisnosti od količine otpada koji izdvoje na prikupljanje. Takođe, postoje posebni poeni za reciklažu, preko kojih građani ostvaruju brojne popuste.

2009. godine, reciklirali su 87% papira, 95% stakla, 81% plastičnih ambalaža, 91% konzervi, 71% baterija. To znači da je gotovo 50% kućnog otpada reciklirano.

Impresivna je informacija da uz pomoć postrojenja za reciklažu Švajcarci proizvode električnu energiju za 250 000 domaćinstava.

Slučaj Landsgemeinde

Ukoliko ste smatrali da je sistem neposredne demokratije, u kome se narod okuplja  na javnim mjestima i diskutuje i glasa o važnim zakonskim, poreznim, obrazovnim, institucionalnim, personalnim  i mnogim drugim pitanjima, dio naše istorije, svakako da niste u pravu.

FRESKA U FEDERALNOJ PALATI U ŠVAJCARSKOJ (1914.) IZRAĐENA OD STRANE ALBERTA WEILTIJA I WILHELMA BALMERA, PREDSTAVLJA LANDSGEMEINDE.

Švajcarska, u svoj svojoj raznolikosti, broji i dva kantona u kojima je još uvijek zadržan sistem odlučivanja u kome se građani u izvjesnom vremenskom razdoblju okupljaju na trgu i odlučuju o svim značajnim pitanjima. Njemački termin „Landsgemeinde“ (Land – zemlja, Gemeinde – zajednica) jeste u prevodu naziv za kantonalnu skupštinu, odnosno sve građane sa pravom glasa u tom kantonu, i predstavlja jedan od najstarijih formi neposredne demokratije. Nekada je to bio slučaj u 8 kantona, da se na ovaj način odlučivalo, dok je ovaj način danas iz praktičnih razloga zadržan samo u 2 kantona, u kantonu Appenzell Innerrhoden i u Glarusu.

KANTON GLARUS, OKUPLJANJE GRAĐANA NA GRADSKOM TRGU PRIJE GLASANJA

Glasanje se obavlja vrlo jednostavno, dizanjem kartona ZA i PROTIV. Ovaj način odlučivanja ostaje simbol Švajcarske tradicije neposredne demokratije, međutim iz tehničkih razloga dovodi se u pitanje njegov kontinuitet. U ova dva kantona ovakav sistem glasanje je moguć iz razloga što ne broje mnogo stanovnika i tehnički ga je moguće izvesti. A još jedna informacija koja je zanimljiva jeste da se glasovi ne broje, nego se odluke donose samo ukoliko je „vidljiva većina“ u korist ili protiv određene odluke.

Pogledajte vizuelni snimak održavanja Landsgemeinde

Iz svega navedenog i kroz praksu se pokazalo da države koje imaju razvijeniju građansku svijest i svijest o demokratskom odlučivanju, u kome se nikada neće postavljati pitanje važnosti svih nas pojedinačno u procesu donošenja odluka, žive prosperitetnije sa mnogo većim standardom života za razliku od onih koji ove osobine ne posjeduju. Kada shvatimo neke principe i pravila, poput „banalnog“ pravila da smo zavisni od prirode, i da zagađujući okolinu samim time dovodimo u pitanje opstanak naših pokoljenja, onda ćemo vjerovatno shvatiti i zbog čega je primjer Švajcarske, dobar primjer visoke građanske svijesti i primjer koji treba svi da pratimo.

(Цивитас)